Błona śluzowa nosa jako filar odporności wrodzonej
Błony śluzowe stanowią bardzo ważny filar odporności wrodzonej. Stanowią bowiem wyściółkę narządów wewnętrznych mającą bezpośredni kontakt ze środowiskiem zewnętrznym. Błony śluzowe zbudowane są z dwóch warstw: nabłonka i tkanki łącznej (tkanki właściwej). Obie warstwy pełnią zarówno mechaniczną, wydzielniczą, jak i immunostymulującą funkcję obronną organizmu. Układ limfatyczny błon śluzowych, który nazywany jest często odpornością śluzówkową, stanowi pierwszą linią obrony organizmu. Błony śluzowe znajdują się w wielu miejscach organizmu i wyściełają wiele układów kontaktujących się ze środowiskiem zewnętrznym, a mianowicie: układ oddechowy, pokarmowy i moczowo-płciowy. Dzięki temu biorą aktywny udział w kształtowaniu się procesów odporności wszędzie tam, gdzie pojawić się może potencjalne zagrożenie.
Luka immunologiczna w pierwszych dniach życia
Tuż po przyjściu na świat noworodek ma znacznie osłabione mechanizmy obronne i jest bardzo podatny na liczne infekcje. W tym okresie mówi się o tzw. luce immunologicznej, która wynika również z układowej niedojrzałości wrodzonych barier dla patogenów (wspomnianej skóry i błon śluzowych) oraz zbyt niskiego stężenia w organizmie takich związków, jak: lizozym, interferon czy laktoferyna. Z czasem mechanizmy obronne ulegają wyspecjalizowaniu dzięki pojawiającym się komórkom pamięci immunologicznej. Zadaniem tych komórek jest rozpoznanie obcych antygenów oraz produkcja przeciwciał będących w stanie je inaktywować. Poród naturalny ofiaruje noworodkowi najlepszy „start” z możliwych dzięki zestawowi gotowych przeciwciał, które wraz z krwią przechodzą przez łożysko na obwód. Kolejną pulę przeciwciał nowo narodzone dziecko otrzymuje wraz z mlekiem matki podczas laktacji. Oczywiście najcenniejsze są jego pierwsze krople, tzw. siara – colostrum.
Nie ulega wątpliwości, że odporność nabyta dzieci, które przyszły na świat w wyniku cesarskiego cięcia, a także karmionych mlekiem modyfikowanym, jest znacznie słabsza niż odporność dzieci, które przyszły na świat siłami natury i były karmione mlekiem matki. Układ odpornościowy człowieka uzyskuje pełną dojrzałość dopiero w wieku 18–20 lat. Przez wszystkie lata, dzięki ekspozycji na różne wspomniane czynniki, komórki pamięci immunologicznej rejestrują informacje o drobnoustrojach, z którymi organizm się kontaktował. Przy ponownym kontakcie z tym konkretnym patogenem zostaje on rozpoznany i zniszczony przez układ odpornościowy.
MALT i NALT – nasz wrodzony fenomen natury
W błonie śluzowej nosa znajdują się rozproszone elementy układu immunologicznego, tzw. tkanka limfatyczna błony śluzowej nosa (nasal-associated lymphoid tissue – NALT). Tkanka ta jest częścią większego układu odpornościowego związanego z błonami śluzowymi (mucosa-associated lymphoid tissue – MALT), do którego należą takie struktury, jak: pierścień Waldeyera w układzie oddechowym, wyrostek robaczkowy jelita grubego oraz kępki Peyera w jelicie cienkim. O roli tych struktur świadczy fakt, że wielu specjalistów zniechęca do profilaktycznego usunięcia migdałków podniebiennych czy wyrostka robaczkowego. MALT odgrywa kluczową rolę w odpowiedzi immunologicznej również dzięki sporej powierzchni, jaką zajmuje. Tkankę MALT błon śluzowych tworzą zorganizowane elementy układu limfatycznego, takie jak grudki chłonne pojedyncze lub zgrupowane, a także rozsiane limfocyty błony właściwej i nabłonka podstawowego. W kontakcie z patogenami inicjują one odpowiedź immunologiczną przez wydzielanie i produkcję sekrecyjnych immunoglobulin od sIgA oraz sIgM. Antygeny pochodzące od drobnoustrojów, które dostały się w okolice błony śluzowej, są przenoszone z warstwy nabłonkowej do grudek chłonnych, a następnie przekazywane komórkom prezentującym antygen. Dzięki temu dochodzi do aktywacji limfocytów, a to indukuje układ odpornościowy dziecka w kierunku odpowiedzi na zagrożenie. Jeżeli układ immunologiczny rozpozna antygen jako obcy i zagrażający, wówczas dochodzi do aktywacji odpowiedzi immunologicznej przeciwko temu antygenowi i wytworzeniu się odpowiednich przeciwciał.
Migdałek gardłowy i nabłonek migawkowy
Istotną rolę w kształtowaniu odpowiedzi immunologicznej u dziecka odgrywają migdałki, w tym migdałek gardłowy zlokalizowany nieopodal nozdrzy tylnych skierowanych do gardła. W migdałkach znajduje się szczególnie dużo tkanki limfatycznej, a sama błona śluzowa nosa wyposażona jest w nieswoiste mechanizmy zapalne, w tym komórki zapalne czy substancje chemiczne regulujące układ odpornościowy. Na błonie śluzowej układu oddechowego zlokalizowanych jest wiele receptorów dla wielu patogenów, np. wirusów wywołujących przeziębienie. Paradoks błony śluzowej układu oddechowego polega na tym, że z jednej strony stwarza ryzyko wystąpienia infekcji, a z drugiej ma wpływ na jej samoograniczanie. W stanie fizjologicznym błona śluzowa nosa jest pokryta nabłonkiem migawkowym, czyli komórkami zaopatrzonymi w wici. Wici są zanurzone w warstwie żelu i zolu, która tworzy barierę dla bakterii, wirusów i alergenów. Nabłonek migawkowy wyłapuje więc zanieczyszczenia i synchronicznie przesuwa je w stronę gardła, a stamtąd do żołądka, gdzie niskie pH unicestwia patogeny.
Jak dbać o błonę śluzową układu oddechowego?
Drogi oddechowe dziecka są bardzo wrażliwe na zmieniające się warunki otoczenia, a zwłaszcza temperaturę i wilgotność powietrza. Za warunki optymalne dla dróg oddechowych uznaje się temperaturę 19–21°C, przy wilgotności między 40 a 60%. Niestety, w sezonie grzewczym temperatura w polskich domach przekracza 23°C, a wilgotność powietrza jest bardzo niska. Co więcej, zanieczyszczenia środowiskowe, takie jak: smog, alergeny (pyłki roślin) i właśnie suche powietrze, niekorzystnie wpływają na kondycję wspomnianego nabłonka migawkowego. Błona śluzowa staje się przesuszona i traci swoją fizjologiczną funkcję. Dlatego też gdy w pomieszczeniu, w którym przebywa dziec...
Dalsza część jest dostępna dla użytkowników z wykupionym planem