Różnice w budowie skóry noworodka i dorosłego człowieka
Skóra noworodka bądź niemowlęcia jest strukturą znacznie delikatniejszą i cieńszą niż skóra osoby dorosłej. Dzieje się tak za sprawą odmiennej budowy anatomicznej – niedostatecznego płaszcza hydrolipidowego oraz luźno połączonych ze sobą warstw skórnych. Szacuje się, że skóra dojrzewa przez pierwsze 2–3 lata życia dziecka, choć prawidłowe pH (5,4–5,9) nabywane jest w ciągu kilku tygodni po urodzeniu. Należy podkreślić także, że stabilizacja melaniny (pigmentu skórnego) jest u noworodka niewystarczająca, przez co układ powłokowy staje się wrażliwy na promieniowanie ultrafioletowe. Z biegiem lat pełnemu ukształtowaniu ulegają gruczoły potowe. Początkowo ich ilość jest niewielka, rozmieszczenie nieregularne, a praca nieefektywna, co czyni dziecko podatnym na przegrzanie. Poprzez brak synchronizacji procesów wzrostu i utraty włosa u noworodków często spotyka się także przejściowe łysienie. Dodatkowo duża powierzchnia skóry, wynosząca nawet 2 m2, naraża malucha na przezskórne wchłanianie bądź utratę ciepła (w przypadku przegrzania bądź wychłodzenia), a także absorpcję substancji chemicznych – leków, toksyn. Z uwagi na dużą wrażliwość skóry noworodka rodzice powinni wybierać ubranka uszyte z naturalnych, przewiewnych tkanin, np. bawełny czy lnu [1, 2].
Zgodnie z rekomendacjami, przez pierwsze dwa tygodnie życia noworodka do oczyszczania skóry należy stosować wyłącznie czystą wodę. Kosmetyki mogą doprowadzać do podrażnień i ścierania płaszcza hydrolipidowego naskórka, który jest cienki i podatny na uszkodzenia chemiczne czy mechaniczne. Inną odmiennością skóry najmłodszych dzieci jest niski poziom rozwoju warstwy rogowej, ziarnistej i kolczystej naskórka oraz luźny układ komórek względem siebie. Ponadto przyczepność naskórka do skóry właściwej jest bardzo słaba w porównaniu ze skórą dojrzałą. Im młodsze dziecko, tym silniej zaznaczają się różnice w budowie układu powłokowego malucha i osoby dorosłej (tabela 1) [2, 3, 4].
Tabela 1. Porównanie budowy skóry osoby dorosłej i wcześniaka
Porównanie budowy skóry dorosłego i wcześniaka | ||
Cecha | Wcześniak | Dorośli |
Grubość | 27,4 μm | 50 μm |
Połączenia komórek naskórka | Mniej połączeń – skłonność do odczynów pęcherzowych |
Prawidłowe |
Budowa skóry właściwej | Mniej włókien elastycznych i kolagenu | Prawidłowa |
Obecność melanosomów | Mniejsza liczba – większa wrażliwość na promienie UV |
Prawidłowa liczba |
Czynność gruczołów ekrynowych | Brak pocenia się | Prawidłowa |
Budowa włosów | Obecność lanugo | Prawidłowa |
Źródło: opracowanie własne na podst. J. Szczapa (red.), Podstawy neonetologii, PZWL, Warszawa, str. 469–471.
Wyróżnia się trzy warstwy układu powłokowego:
- Epidermis (naskórek) – o pochodzeniu ektodermalnym, zbudowany z keratynocytów i korneocytów tworzących warstwę rogową, zawierający melaninę (substancję barwnikową), a także komórki układu nerwowego i immunologicznego (komórki Langerhansa i komórki Merkla). W obrębie samego naskórka wyodrębnia się warstwy: rogową, strefę pośrednią, warstwę ziarnistą, kolczystą i podstawną.
- Corium, dermis (skóra właściwa) – o pochodzeniu mezodermalnym, zbudowana z włókien kolagenowych, sprężystych i retikulinowych. Zawiera również komórki łącznotkankowe, jak: fibrocyty, limfocyty, fibroblasty, komórki tuczne, histiocyty, naczynia krwionośne, zakończenia nerwowe i przydatki skóry (do których należą paznokcie, gruczoły potowe i łojowe oraz włosy). Histologicznie skórę właściwą można podzielić na warstwę brodawkową i siateczkową.
- Subcutis (tkanka podskórna) – warstwa zawierająca komórki tłuszczowe i tkankę łączną włóknistą, a także włókna nerwowe, naczynia krwionośne i części wydzielnicze gruczołów potowych [2].
Biologiczne funkcje skóry:
- ochronę przed szkodliwymi czynnikami fizycznymi, chemicznymi i biologicznymi,
- regulację gospodarki wodno-elektrolitowej oraz termoregulację,
- czynności wydzielnicze i resorpcyjne,
- udział w przemianach witaminowych,
- udział w czynności immunologicznej,
- funkcję wrażeniową, jak mimika oraz ekspresja emocji [2].
Łączna powierzchnia skóry może wynosić do 2 m2, grubość (w zależności od miejsca) – do 1,4–4 mm, a sam proces dojrzewania skóry zachodzi w ciągu pierwszych 2–3 lat życia. Należy więc w szczególny sposób dbać o ochronę układu powłokowego przed czynnikami drażniącymi. Niestety, nawet delikatna i umiejętna pielęgnacja skóry noworodka nie gwarantuje, iż dziecko uniknie typowych dla wieku problemów dermatologicznych. Wśród najczęściej spotykanych wyróżnia się stany przejściowe (fizjologiczne) oraz dermatozy (stany patologiczne) [2].
Skórne stany przejściowe noworodka
Nie każda zmiana w obrębie układu powłokowego wskazuje na patologię. Odrębności fizjologii noworodka sprawiają, że mogą pojawić się stany przejściowe, takie jak: żółtaczka, rumień noworodkowy, trądzik niemowlęcy, potówki. W postawieniu wstępnej diagnozy pomaga położna środowiskowa [1, 3].
Osoba przeprowadzająca badanie powinna przestrzegać kilku ważnych zasad. Przede wszystkim musi umyć i zdezynfekować ręce przed podejściem do pacjenta. Pomieszczenie powinno być ciepłe, z dobrym oświetleniem, w miarę możliwości z dostępem do światła słonecznego. Dziecko w trakcie badania musi przebywać w pomieszczeniu z opiekunami, chyba że wyraźnie sobie tego nie życzy (nie dotyczy noworodków, niemowląt i małych dzieci). Samo badanie skóry dziecka obejmuje oglądanie i palpację [5].
Do najczęściej spotykanych problemów skórnych okresu noworodkowego i niemowlęcego zalicza się zmianę zabarwienia powłok skórnych (rycina 1). Żółtaczka fizjologiczna pojawia się przy stężeniu bilirubiny we krwi rzędu 5–7 mg/dl i jest konsekwencją rozpadu hemu. W następstwie rozpadu erytrocytów powstaje około 75% bilirubiny całkowitej. Żółtaczka fizjologiczna ujawnia się po 24 godzinach życia dziecka, a górne granice normy stężenia bilirubiny to 12,9 mg/dl (noworodki donoszone) oraz 15 mg/dl (wcześniaki). Poziom bilirubiny bezwzględnie nie powinien przekraczać 17 mg/dl dla noworodków karmionych piersią,...
Dalsza część jest dostępna dla użytkowników z wykupionym planem